Çocuğunuz bazı harfleri okuyamıyor, okuduğunu anlamakta zorlanıyor, okurken hece atlıyor ya da ekliyorsa disleksi olabilir. Erken teşhis ve ‘özel eğitim’in oldukça önemli olduğu Disleksi’ye dair merak edilenleri uzmanına sorduk.
Okuma güçlüğü manasında kullanılan disleksinin poligenik yani genetik faktörlerden kaynaklandığını ifade eden Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Neriman Kilit, bazı ailelerde disleksinin daha sık oranda görüldüğünü söylüyor. “Disleksinin genel anlamda tedavisi özel eğitimdir, o yüzden de dislekside erken teşhis çok önemlidir.” diyen Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Neriman Kilit, 8 Ekim Dünya Disleksi Günü dolayısıyla disleksi hakkında merak edilenleri anlattı.
Genetik nedenler etkili
Okuma güçlüğü manasında kullanılan disleksinin, yazma güçlüğü manasında kullanılan disgrafi ve matematik güçlüğü olan diskalkuli ile birlikte nörogelişimsel bir rahatsızlık olan özgül öğrenme güçlükleri altında yer aldığını bilmek gerek.
Bütün nörogelişimsel rahatsızlıklarda olduğu gibi özgül öğrenme güçlükleri de anne karnında beyin gelişimi sürecinde oluşan yapısal ve fonksiyonel farklılıklardan ortaya çıkar. Disleksi de poligenik yani birden fazla genin yol açtığı sebeplerden ortaya çıkan bir durum.
Yanlış okuma veya bazı harfleri okuyamama görülüyor
Disleksi, en sık görülen özgül öğrenme güçlüğü tipi. Dislekside okuma; heceleyerek okuma, okumanın çok yavaş olması, okuduğunu anlamada problem, okurken hece atlama veya hece ekleme, yanlış okuma veya bazı harfleri okuyamama şeklinde kendini gösterebilir.
Bir kişiye disleksi tanısı koyabilmek için bu belirtilerin hepsinin aynı anda olmasına gerek olmaz. Poligenik yani genetik faktörlerden kaynaklanan disleksinin bazı ailelerde daha sık oranda görüldüğünü söyleyebiliriz.
Dislekside ortalama düzeyde zeka seviyesine sahip olduğu halde sözcükleri doğru okuyamama, okuduğunu anlayabilmede güçlük çekme, okuma hızı ve akıcılığında zorlanmalar yaşanabilir. Bu güçlükler öğrencinin okul başarısını ve tüm akademik alanlardaki performansını olumsuz yönde etkiler. Disleksi bütün nörogelişimsel hastalıklarda olduğu gibi ömür boyu sürer, yetişkinlerde görülme oranı ise yüzde 4 olarak tahmin edilmektedir.
Erken teşhis çok önemli
Çocuklarda ilkokul çağından önce sağını solunu karıştırma, merdiven çıkmakta zorlanma, ayakkabı bağlamada problem, düğme iliklemede problemler görülebiliyor. Ayrıca sosyal hayatta arkadaş ilişkilerinde problemler, aşırı alınganlık, aşırı tepki verme gibi durumlarda yaşanabiliyor. Disleksinin genel anlamda tedavisi özel eğitimdir, o yüzden de dislekside erken teşhis çok önemlidir.
Dislekside dikkat ile ilgili problemler de yer görülebilir. En sık birlikte görüldüğü hastalık da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ders çalışmama isteği olarak karşımıza çıkıyor.
İşte disleksinin neden olabileceği zorluklar
Dislekside akademik alanda yaşanan ve fark edilebilecek zorlukları şöyle sıralayabiliriz:
*Zeka düzeyi normal veya normalin üstünde olmasına rağmen okumayı öğrenmede güçlük belirgindir. Ses harf ilişkisi kurmakta zorlanır, özellikle ‘b-d, p-g’ harflerini karıştırır.
*Okurken harf veya sözcük atlama, harf veya sözcük ekleme olabilir.
*Yazı yazması yavaştır, belli bir düzende yazmakta zorluk çeker. Tahtada yazılan yazıyı defterine kopya etmekte güçlük çeker. Ayna görüntüsü yazısı vardır, harfleri ve rakamları ters yazar.
*Eksik harf, hece veya fazla harf, hece yazabilir, kelimeler arasında boşluk bırakmaz.
*Matematik sembolleri öğrenmekte zorluk yaşar, bu sembolleri karıştırabilir (+, x).
*Paraları tanımada, saati öğrenmede, çarpım tablosunu ezberlemekte zorlanır.
*Günleri, ayları, mevsimleri sıralamakta sorun yaşar .
*Organizasyon yapabilme, dikkat ve oryantasyon alanında da sorunlar belirgindir. Çok konuşma, dikkat eksikliği, konsantre olmada güçlük, aşırı hareketlilik gözlenir.
*Zamanı ayarlamada güçlük çeker, nerden başlayacağını bilemez, sorumluluklarını yerine getirmekten kaçar. Verilen ödevleri planlama ve düzenlemede güçlük yaşar.
*Yer, yön tayini yapmakta zorlanır, sağ-sol, üst, alt, ön-arka kavramlarını karıştırır.
*Özellikle ders çalışmaya karşı isteksizdir, yakınlarından yardım ister, sık sık ara verir, odaklanma problemleri belirgindir.
*Akranları ile ilişkilerinde güçlükler olabilir. Akranları tarafından eleştiri veya uyarı aldıklarında dikkate almaz veya aşırı tepki gösterir.
*Sonunu düşünmeden hareket edebilirler, daha çocuksu davranabilir.
*Jest, mimik, sözel olmayan iletişim becerilerini anlayabilmek ve kullanabilmek ile ilgili güçlük yaşar.
*Sosyal iletişim alanında yaşanan bu zorluklar yanında akademik alandaki sorunların da varlığı yoğun özgüven sorunun yaşanmasına neden olabilir.